de zwarte rat «Filipsdestoute's Weblog Filipsdestoute’s Weblog

Ik, Filips, ben geen medicus. Wat ik nu ga vertellen over de Zwarte Dood, de grote pestepidemie die gedurende een paar jaren Europa teisterde, heb ik ook maar van horen zeggen en lezen. De oplettende lezer zal het opgevallen zijn, dat die epidemie tijdens mijn eerste levensjaren losbarstte, maar ik was kennelijk nog te jong om me bewust te zijn van de omvang van de ellende. Achteraf realiseer ik me, dat er aan het hof in Parijs in die jaren plotseling wel een erg groot aantal leden van het personeel van de ene op de andere dag wegbleven.

Verspreiding van de pest in Europa in de jaren 1347 tot 1351

Ongeveer een derde van de Europese bevolking bezweek eraan. Niet alleen in de steden, maar ook op het platteland vond er massale sterfte plaats. Door de ontvolking daar nam het aantal arbeidskrachten in de landbouw zodanig af, dat er door de enorme voedseltekorten op veel plaatsen hongersnood ontstond.

De ziekte kwam uit Azië. Het verhaal gaat, dat tijdens het beleg op de Krim van een handelspost van de Italiaanse havenstad Genua door de belegerende troepen van de Gouden Horde, die zoals bekend uit het oosten afkomstig waren, lijken van pestslachtoffers over de stadsmuur werden gekatapulteerd en de voor die ziekte verantwoordelijke bacteriën zich verspreidden onder de daar aanwezige Europese handelslui. Daardoor is het verklaarbaar, dat de pest vervolgens het eerst in Italië uitbrak.

Aanvankelijk dachten velen, dat het een straf van God was, maar ook al was je nog zo diepgelovig, de kans om door de pest getroffen te worden werd er niet minder om. Toen het opviel, dat er in het Joodse bevolkingsdeel aanzienlijk minder slachtoffers vielen, kregen die de schuld. Door marteling werd Balavignus, een Joodse arts ertoe gebracht te beweren, dat de Joden opzettelijk waterputten hadden vergiftigd. Over heel Europa werden pogroms gehouden, waarbij in een aantal grote steden de hele Joodse bevolking werd uitgemoord. De oorzaak van het relatief geringe aantal pestslachtoffers onder de Joodse bevolking was het feit, dat zij door het naleven van de oudtestamentische reinigingswetten veel hygiënischer leefden dan anderen.

Over het algemeen wordt aangenomen, dat de pest door bacterie-dragende vlooien, met name op de zwarte rat, wordt verspreid. Anderen daarentegen zijn van mening, dat de pest via de lucht zijn weg vindt. Overigens is het zo, dat in medische verslagen uit die tijd in een groot aantal gevallen melding wordt gemaakt van symptomen die heden ten dage niet bekend staan als onmiskenbaar tot het ziektebeeld van de pest behorend, maar die men in die tijd wel daartoe rekende. Maar “alles goed en wel”, het was een totale verschrikking…

De beroemdste ooggetuige met het bekendste verslag van de pest in een stad is Boccaccio in de inleiding van zijn “Il Decamerone“, dat prachtige werk, waarin tien jonge mensen zich op hun vlucht voor de pest terugtrekken in een landhuis nabij Florence en elkaar daar hun ervaringen vertellen.

Zoals bekend, was dat in het geheel niet de laatste keer, dat er een pestepidemie uitbrak. Daarover kunt U zich vast veel beter op de hoogte stellen dan ik, Filips.

Ook in de beeldende kunst heeft de Zwarte Dood zijn weerslag gevonden. Denk vooral aan de vele afbeeldingen van de Dodendans.